Kraków to miasto o wyjątkowo długiej i bogatej historii, czego spuścizną dla współczesnych pokoleń stały się liczne zabytki, zarówno sakralne, jak i świeckie. Wędrówki po dawnej stolicy Polski to forma podróży w przeszłość, a historyczne dzieje miasta widoczne są tu niemal na każdym kroku.
O zabytkach sakralnych Krakowa powstały już opasłe tomy. Dość powiedzieć, że liczba zabytkowych kościołów wynosi aż…360! Do najcenniejszych należą te zlokalizowane na Starym Mieście: kościół św. Barbary, kościół św. Wojciecha (w jego podziemiach znajduje się ekspozycja związana z historią Rynku), kościół św. Anny (jedna z najpiękniejszych budowli barokowych w Polsce), Bazylika Franciszkanów, kościół św. Krzyża, kościół św. Andrzeja, kościół św. Piotra i Pawła (niegdyś siedziba władz Rzeczypospolitej Krakowskiej), kościół Pijarów, kościół św. Marka, kościół św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty (jeden z przykładów popularnego w Krakowie stylu bezwieżowego) oraz kościół św. Marcina. Wszystkie wymienione wyżej kościoły znajdują się w bliskim sąsiedztwie Rynku Głównego, co znacznie ułatwia ich zwiedzanie. Najważniejszym obiektem sakralnym Starego Miasta jest oczywiście wznoszący się na płycie Rynku Głównego, budowany w XIV i XV w., gotycki kościół Mariacki. Podziwiać w nim można m.in. ołtarz Wita Stwosza z XV w., piękne witraże oraz renesansowy skarbiec. To właśnie z wieży kościoła, co godzinę, grany jest Hejnał Mariacki – jeden z symboli Krakowa.
Wybierając się na spacer ulicą Grodzką dojdziemy z Rynku Głównego do kolejnego wyjątkowego miejsca. Jest nim Bazylika Archikatedralna św. Stanisława i św. Wacława, znajdująca się na obszarze Zamku Królewskiego na Wawelu. To właśnie w tym miejscu koronowani byli polscy królowie, to także miejsce ich pochówku, podobnie jak ich rodzin i innych ważnych Polaków, m.in. Adama Mickiewicza, Tadeusza Kościuszki czy Józefa Piłsudskiego. Krypty wawelskie są otwarte dla zwiedzających.
Kolejnym bardzo ważnym obiektem jest Sanktuarium Bożego Miłosierdzia w Krakowie-Łagiewnikach. Do miejsca, w którym wybudowano sanktuarium pielgrzymowano już w latach 40. XX w. Dawna kaplica św. Józefa przeżyła swój rozkwit po beatyfikacji siostry Faustyny i jej późniejszej kanonizacji, oraz dzięki pielgrzymkom papieży: Jana Pawła II, Benedykta XVI i Franciszka. Dziś znajduje się tu m.in. zabytkowy zespół klasztorny, nowoczesna bazylika oraz kaplica. Obok powstało Centrum Jana Pawła II "Nie lękajcie się!".
Turystom poleca się również miejsca kultu innych wyznań: zabytkową greckokatolicką Cerkiew Podwyższenia Krzyża Świętego (kościół św. Norberta) oraz prawosławną Cerkiew Zaśnięcia Maryi Panny. Krakowski Kazimierz stanowi z kolei obszar, w którym zwiedzić można świątynie żydowskie: Starą Synagogę, Synagogę i cmentarz Remuh, Synagogę Izaaka, Kupa, Poppera, Tempel oraz Wysoką. Reprezentują one różne style architektoniczne (od gotyku po wczesny modernizm) i wraz z całym Kazimierzem wpisane zostały w 1978 r. na pierwszą Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.
Kraków i jego okolice można również zwiedzać klasztornym szlakiem. W Mogile znajduje się klasztor Cystersów, na Skałce klasztor Paulinów i Bazylika św. Michała Archanioła i św. Stanisława Biskupa, z kolei na Bielanach – klasztor Kamedułów, który zgodnie z rygorystycznym nakazem władz klasztornych może być zwiedzany przez kobiety zaledwie przez kilka dni w roku. Na szczególną uwagę zasługuje urokliwie położone opactwo Benedyktynów w Tyńcu, ten najstarszy klasztor w Polsce znajduje się wapiennym wzgórzu nad Wisłą. Miłośnicy aktywnego wypoczynku mogą tu dojechać rowerem korzystając z Wiślanej Trasy Rowerowej.
Jednym z nietypowych, ale z pewnością intrygujących sposobów na zwiedzanie miasta, jest turystyka cmentarna. Poza wspomnianą Kryptą na Wawelu, warto zwrócić uwagę na takie miejsca jak: Krypta Zasłużonych (w podziemiach „Kościoła na Skałce” spoczywają m.in. Jan Długosz, Józef Ignacy Kraszewski, Stanisław Wyspiański oraz Czesław Miłosz), a także cmentarze: Rakowicki (przy Alei Zasłużonych spoczywają m.in. Marek Grechuta, Wisława Szymborska czy Jan Matejko, a w innej części cmentarza - rodzina Karola Wojtyły), Podgórski, na Pasterniku, Salwatorski.
W poszukiwaniu skarbów architektury sakralnej możemy również wybrać się poza Kraków. Zacznijmy od położonego 50 km od miasta – Książa Wielkiego. Znajdują się tutaj warte uwagi zabytki: zespół poaugustiański z kościołem św. Ducha, kościół św. Wojciecha oraz znajdujący się w Książu Małym kościół Narodzenia NMP z zabytkową, drewnianą dzwonnicą. Jadąc z powrotem w stronę Krakowa trafimy do Miechowa, gdzie znajdziemy Bazylikę Grobu Bożego, jeden z przystanków Małopolskiego Szlaku Bożogrobców (trasy, która przybliża turystom historię i rolę, jaką odegrał zakon bożogrobowców w dziejach Kościoła i polskiej kultury). Odwiedzić można tu również Kwaterę Wojenną z okresu I WŚ w Miechowie, gdzie pochowanych jest ponad 600 żołnierzy. Zaledwie 7 km dalej w kościele NMP Matki Kościoła w Przesławicach podziwiać można późnobarokowe ołtarze i stojącą obok świątyni drewnianą dzwonnicę, a w pobliskich Wysocicach – kościół św. Mikołaja (jeden z najstarszych i najlepiej zachowanych wiejskich kościółków romańskich typu obronnego). W poszukiwaniu zabytków sakralnych możemy udać się również w trasę Niepołomice – Okulice – Hebdów. W Niepołomicach podziwiać można Sanktuarium św. Karola Boromeusza oraz Cmentarz wojenny z I Wojny Światowej, a nieopodal w Staniątkach - Klasztor i Kościół ss. Benedyktynek. Z Niepołomic wyruszamy do Okulic, gdzie znajduje się Sanktuarium Matki Bożej Okulickiej. Trasę wieńczy zespół klasztorny oo. Pijarów w Hebdowie.
Zwiedzanie Krakowa i okolic można zorganizować korzystając z „gotowych”, bardzo ciekawych tras tematycznych. Jedną z nich jest czwarty odcinek Szlaku Architektury Drewnianej w Małopolsce, który obejmuje ok. 40 drewnianych kościołów w Krakowie i okolicach miasta, m.in. kościół Wszystkich Świętych w Krakowie - Górce Kościelnickiej, kościół św. Bartłomieja w Krakowie - Mogile, kaplicę św. Judyty i Małgorzaty na Salwatorze, zabudowę Woli Justowskiej, pustelnię z kaplicą w Krzesławicach, Dworek Zacisze w Miechowie czy kościół św. Trójcy w Iwanowicach. Ciekawym pomysłem może być też wyruszenie Małopolskim Szlakiem Romańskim prezentującym zabytki sztuki i architektury romańskiej (z Kościołem Mariackim na czele). Polecamy również wycieczkę Szlakiem Cysterskim, który w okolicach Krakowa obejmuje m.in. wspomniane opactwo w Mogile.
Poza imponującymi obiektami architektury sakralnej, Kraków może poszczycić się nie mniej atrakcyjnymi zabytkami świeckimi. Dość powiedzieć, że krakowskie Stare Miasto wraz z Wawelem, Kazimierzem i Stradomiem, zostały jako pierwsze w Polsce, wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. To właśnie na krakowskim rynku (jednym z największych w Europie) bije serce miasta, a w jego bliskim sąsiedztwie zlokalizowane są wyjątkowe atrakcje turystyczne. Najpierw jednak zejdźmy pod ziemię. Pod płytą Rynku Głównego znajdują się bowiem otwarte dla turystów podziemia o powierzchni ponad 6 tys. m2, stanowiące jeden z oddziałów Muzeum Krakowa. Warto odwiedzić również najsłynniejszą piwnicę w Polsce, czyli podziemia kultowej „Piwnicy pod Baranami”. Zwiedzając Stare Miasto szczególną uwagę należy zwrócić na ul. Kanoniczną (gdzie zachowały się renesansowe i barokowe budynki z ozdobnymi portalami) oraz inne zabytkowe kamienice – „Pod Orłem” przy Szewskiej 22, „Szarą” przy Rynku, kamienicę przy św. Gertrudy 7 oraz przy Karmelickiej 53. Warto obejrzeć również budynki najstarszej polskiej uczelni wyższej Uniwersytetu Jagiellońskiego, czyli: Collegium Nowodworskiego, Collegium Novum oraz Collegium Maius.
W poszukiwaniu zabytków wyruszamy z Rynku Głównego ulicą Grodzką, by po kilkunastominutowym spacerze naszym oczom okazał się jeden z symboli dawnej stolicy Polski – Zamek Królewski na Wawelu. Zwiedzić możemy tu piękny dziedziniec, a za opłatą bogate wnętrza, w tym m.in. królewskie komnaty. Z jednej z wież podziwiać można panoramę miasta, a przy okazji dotknąć serca Dzwonu Zygmunta, co według legendy przynosi szczęście. Spod Wawelu kierujemy się na dawną dzielnicę żydowską na Kazimierzu, gdzie do punktów obowiązkowych należy zaliczyć: Mykwę Wielką (zabytkowy budynek, w którego podziemiach zobaczyć można rytualną łaźnię), Stary Cmentarz Żydowski, Nowy Cmentarz przy ul. Miodowej oraz Plac Nowy, w którego centralnym punkcie stoi tzw. „Okrąglak” – zabytkowy budynek, w którym niegdyś mieściła się rzeźnia drobiu (dziś kojarzony głównie ze słynnych zapiekanek). Z Kazimierza wyruszamy na Podgórze, gdzie warto zobaczyć m.in. Rynek Podgórski wraz z kościołem św. Józefa (jednym z najpiękniejszych w Krakowie), robiący wrażenie Plac Bohaterów Getta (a na nim wymowny pomnik składający się z 33 metalowych krzeseł, symbolizujący tragedię wysiedlanych mieszkańców krakowskiego getta), Dom Modlitwy Zuchera, zabytkowy kościół św. Benedykta oraz bardzo oryginalną atrakcję – kolorowe schody na ul. Tatrzańskiej. Tym, którzy interesują się historią z pewnością warto polecić wizytę na terenie dawnego obozu pracy Kraków - Płaszów, później przekształconego w obóz koncentracyjny. Dziś zobaczyć można tu m.in. „Szary Dom” (w którego piwnicach mieszkający tu esesmani urządzili katownię), willę Goetha oraz Pomnik Ofiar Faszyzmu – zwany również „Pomnikiem Rozdartych Serc”. Opowieść o zabytkach Krakowa nie byłaby kompletna bez wizyty w Nowej Hucie – dzielnicy będącej niegdyś odrębnym miastem, zbudowanym dla robotników powstającej Huty im. Lenina. Poczuć można tu klimat przemysłowej dzielnicy z okresu socrealistycznego.
Kraków i jego okolice to również wyjątkowe dwory, w których niegdyś mieszkali lub przebywali znamienici goście. Na szczególną uwagę zasługują: Dworek Białoprądnicki (dziś funkcjonuje tu Centrum Kultury), Dwór Jana Matejki Krzesławice (działa tu obecnie Muzeum Pamiątek po Hugonie Kołłątaju i Janie Matejce), Dwór Branice, Dwór Goszyce oraz Dwór Obronny Jakubowice. Interesujące posiadłości znajdują się również nieopodal pola bitwy w Racławicach, mowa tu m.in. o zabytkowych dworkach w Janowiczkach i Jabłonowym Sadzie. Warto wspomnieć też o zamkach i zabytkach obronnych, bo i tych w bliskim sąsiedztwie Krakowa nie brakuje, np. Zespół Pałacowo-Parkowy Kraków Prokocim, Zamek Królewski w Niepołomicach czy Zamek na Mirowie w Książu Wielkim. Miłośnikom zwiedzania obwarowań polecamy forty: Grębałów, Kosocice, Krzesławice, Prokocim, Rajsko, Tonie oraz Wawel. Jednym z najważniejszych tego typu zabytków są obronne mury miejskie Starego Miasta (które niegdyś otaczały całe miasto). Do dziś zachował się ich niewielki odcinek, obejmujący m.in. baszty, Bramę Floriańską oraz charakterystyczny Barbakan, wzniesiony w 1499 roku.
Jedną z ciekawych atrakcji Krakowa są kopce, z których podziwiać można panoramę miasta. Należy wyróżnić tu Kopiec Kościuszki, położony nieopodal kamieniołomu Liban Kopiec Krakusa, najwyższy w Polsce Kopiec Piłsudskiego oraz znajdujący się w Nowej Hucie Kopiec Wandy.